جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسشهایی که در مورد ماده و صورت مطرح می شود مسائل بسیار مهم و اساسی تحت تأثیر پاسخ این پرسشها شکل می گیرد با طرح این پرسشها و پاسخ به آنها افق هایی فراروی پژوهشگران هتسی هم در حوزه فلسفه و هم در حوزه فیزیک گشوده می شود.رفت و برگشت پرسشها در مفاهیمی مانند جسم، صورت جسمیه، جنس و فصل، مساوقت صورت با وجود، حقیقت ماده اولی، نوع ترکیب جسم از ماده وصورت و بطور کلی سوالاتی در این مفاهیم مانند: آیا ترکیب جسم از ماده وصورت اتحادی است یا انضمامی؟، آیا توارد دو صورت در یک ماده امکان دارد؟، آیا صورت بدون ماده و ماده بدون صورت ممکن است؟، که ما در این گفتار ماده و صورت و مباحث مربوط به آن را از کتابهای فلاسفه اسلامی بویژه آثار ابن سینا بعنوان نماینده حکمت مشاء و آثار شیخ شهاب الدین سهروردی بعنوان نماینده حکمت اشراق و آثار صدرای شیرازی بعنوان موسس حکمت متعالیه استخراج و تحلیل و بررسی به روش اسنادی همراه با تجزیه و تحلیل و استنتاج است هدف تحقیق پیش رو بررسی ادله اثبات ماده و صورت که بعنوان بحثی کلیدی در حوزه فلسفه مطرح است و در حقیقت رابط بین فلسفه و علم طبیعی شناخته می شود. منظور همان ترکیب جسم از دو جوهر ماده وصورت می باشد این اندیشه در حکمت مشاء و فلسفه ارسطو امری مسلم تلقی می شده است در نهایت این بحث مطرح است آیا بر اساس تجربیات خارجی می توان چنین جواهری را ثابت کرد یا اینکه حقیقت جسم از عوارض تحلیلیهذهنی و عقلی است کلید واژه‌ها: ماده، صورت، حقیقت ماده اولی، جسم، حکمت اشراق، حکمت مشاء، حکمت متعالیه.

با نظر به اهمّیّت جایگاه اعتقاد به معاد در زندگی هر فرد مسلمان ، این پژوهش بر آن است تا به تبیین فلسفه ی معادباوری بپردازد . در این پژوهش منظور از فلسفه ی معادباوری ، بیان ماهیت ، ضرورت ، اهداف و اصول و روش ها ی آن در امر تربیت اسلامی است . برای این منظور ، ابتدا به بیان آرا فیلسوفان مسلمان پرداخته شده است . سپس با استفاده از روش تحلیلی و قیاسی برای پاسخ گویی به سوالات مطرح شده ، اقدام گردیده است . بدین ترتیب بر اساس مطالبی که در مبانی نظری تحقیق ذکر شد ، در زمینه ی ماهیت معادباوری این موارد حاصل شد : درک ماهیت معاد وابسته به اندیشه ورزی ، فطرت انسان ، اطمینان و باور قلبی نسبت به پایان پذیر بودن دنیا و اعتقاد به ادامه یافتن حیات انسان در جهان آخرت است . در مورد اهداف مورد نظر از معادباوری این موارد حاصل شد : متعالی شدن قوه عقل و نمود آن در همه ی امور ، امنیّت و آرامش روانی ، پیدایش بینش درست نسبت به زندگی دنیایی ، احساس مسئولیت . سپس با استفاده از موارد ذکر شده در پاسخ سوال های اوّل و دوم ، به استخراج اصول پرداخته شد و در نهایت با توجّه به اصول اخذ شده ، این روش ها برای نهادینه ساختن معادباوری ، ارائه گردید : پرورش نیروی عقلانی و خردورزی ، خودشناسی و بیداری و پیرایش فطرت ها ، تأسّی گرفتن از قرآن و اسوه های دینی ، فرهنگ سازی ، امید به نعمت ها ، هشدار نسبت به عذاب ها . در پایان نیز ، پیشنهادهایی در راستای توجّه به معادباوری در عناصر تعلیم و تربیت ارائه گردید .

معاد یکی از اصول ضروری دین اسلام است، که نظرات و افکار مختلفی در این مورد از سوی اندیشمندان اسلامی با توجّه به آیات و روایات بیان شده است. البته از سویی چون انسان دارای دو بُعد نفسانی و جسمانی است، پس بحث معاد هم با توجّه به این ابعاد متفاوت است. به این منظور که برخی معاد را نفسانی و برخی دیگر آن را جسمانی و برخی هم اعتقاد به هر دو بُعد یعنی هم روحانی و هم جسمانی را دارند. حال اندیشمندانی هستند که معاد را فقط از جنبه‌ی روحانی بودن آن تأکید کرده و بنابر دلایلی وجود جسم و جسمانی را در معاد منکر می‌شوند. از جمله این اندیشمندان ابن سینا در رساله‌ی اضحویّه و هم‌چنین ناصرخسرو در زادالمسافرین که پیرو و مدعی اسماعیلیه است، این امر را اذعان دارند. با این‌تفاوت‌که ابن‌سینا در رساله‌ی خود متفاوت از اسماعیلیّه و داعی آن ناصرخسرو به بحث در مورد معاد پرداخته و دلایل خود را اظهار می‌کند. در این پژوهش با بیان افراطی‌گری اسماعیلیّه که داعی آن ناصرخسرو است در آثار ایشان مشهود است و ابن‌سینا به صورت ضمنی نظرات اسماعیلیّه را بیان می‌کند و غفلتی که ناشی از کشیدن مرز و دیوار میان افکار خود و دیگر مذاهب از جمله مذهب اسماعیلی از بین ببرد. پس ابن‌سینا مبانی اعتقادی خود را به مبادی تاریخی که به افکار خود نزدیک‌تر‌‌است، می‌رساند.

چکیده یکی از زمینه های بسیار مهم و مناسب برای انجام تحقیقات و پژوهش های علمی در حوزه ی علوم انسانی، مطالعه و بررسی تأثیر متون اسلامی بر ادبیات فارسی است.نهج البلاغه ی امام علی (ع) پس از قرآن کریم، بر شعر و ادبیات فارسی بیشترین تأثیر را داشته است. علاوه بر محتوای عمیق و غنای موضوعات این کتاب، جنبه های بلاغی و ادبی آن نیز، عامل مهمی بوده تا ادبا، شعرا و نویسندگان بزرگ فارسی در طول تاریخ آن را مورد استفاده و استناد قرار دهند.به رغم انجام تحقیقات و پژوهشهای ارزنده و گسترده در حوزه ی ادب فارسی، هنوز هم مطالعه و پژوهش در زمینه ی تأثیر متون اسلامی از جمله نهج البلاغه، جای کار و تلاش فراوان دارد. پیوند ناگسستنی ادبیات فارسی با معارف اسلامی و آموزه های دینی رسول گرامی اسلام و امامان معصوم (ع) از نکات مهمّی است که این نوع پژوهش ها را بیش از پیش مورد توجّه نویسندگان و اندیشمندان قرار می دهد.از سوی دیگر، «قرن چهارم، از نظر ترقی و نضج شعر فارسی، یکی از مهمترین و شکوهمندترین ادوار ادبی ما محسوب می شود. شعر در این عهد از جهت اشتمال بر خصایص عمده صوری و محتوایی از قبیل فصاحت و جزالت و روانی و سادگی کلام و تحّول اوزان و قوافی و از حیث محتوا به تازگی و بدیع بودن مضامین و موضوعات و معانی دقیق و افکار بکر .... و همچنین وفور و فزونی شعر و فراوانی شاعران .... و به ویژه نظم با لغات و اصطلاحات زبان عربی ... و اصطلاحات علمی و ادبی و سیاسی و دینی در بیان مفاهیم و مضامینشعری ... بر اعتبار و شکوه و غنای شعر در این دوره افزوده است ... و نیز در این دوره است که کمتر دیوان و یا کتابی را می بینیم که شاعر یا نویسنده ی آن، گفتار خود را به فقره ای یا فقره هایی از سخنان امام علی (ع) زینت نداده و جمله های کوتاه علی (ع) را چون گوهر، در سلک نظم و نثر خود نکشیده باشد.(راثی، 1383: 16).حکیم ناصرخسرو قبادیانی، از شاعران معروف و نامدار قرن (5 و 4 ه . ق) یکی از الگوهای موفّق در گسترشمشعر و ادب فارسی است. او به دلیل داشتن مذهب شیعه و گرایشات عدالت خواهانه، بیشترین تأثیر را از معارف دینی و آموزه های اهل بیت (ع) و به خصوص کتاب شریف «نهج البلاغه» داشته است، به گونه ای که به تأسیس و پایه گذاری سبکی نو از شعر که به «شعر تعلیمی» معروف است، شهرت دارد.«ادبیات تعلیمی» مهم ترین و قدیمی ترین شاخه ی ادبیات است که هدف آن «آموزش» می باشد و به آثاری گفته می شود که موضوع آن مسائل اخلاقی، اجتماعی، مذهبی، عرفانی، پند و اندرز و حکمت و ... است.آفرین نامه ی ابوشکور بلخی و کلیله و دمنه ی رودکی، از قدیمی ترین منظومه های تعلیمی هستند. در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم، ناصرخسرو با سرودن قصاید طولانی در وعظ و حکمت و بیان اعتقادات دینی و انتقادهای سخت اجتماعی، احیا کننده و مجدّد شعر تعلیمی است. حدیقه الحقیقه ی سنایی، مثنوی مولوی و بوستان سعدی، از پرمعناترین اشعار تعلیمی هستند که در آن ها از داستان و حکایت و تمثیل برای بیان مفهوم، به شیوه ی پند و اندرز غیرمستقیم استفاده شده است.شعر تعلیمی در قدیم، شامل سروده های اخلاقی و مذهبی و عرفانی بوده، ولی از انقلاب مشروطه به بعد، مسائل سیاسی و اجتماعی وارد آن شده و آن را غنی تر ساخته است.از قرن هفتم، عرفان و تصوّف در ایران موجب رونق و دوام ادبیات تعلیمی گردید و این دو مقوله مهم ترین سهم را در این نوع ادبیات در ایران دارند.در شعر معاصر نیز پروین اعتصامی با حکایات آموزنده و تمثیل های اخلاقی خود، بیشترین سهم در ارائه و اشاعه ی ادبیات به شیوه ی تعلیمی را به خود اختصاص داده است.آموزش مفاهیمی چون زُهد و پارسایی، عدالت و ستیز با ظلم، قناعت و اخلاق نیکو و ... از وظایف شعر تعلیمی است. بهره گیری از کلام خدا، سخنان و احادیث پیامبر اسلام (ص)، امام علی (ع) و سایر امامان و پیشوایان دین، در اشعار بسیاری از شاعران ادبیات تعلیمی به وضوح دیده می شود که بر غنای معنا و استواری شعر آن ها افزوده است.ناین پژوهش نیز، به منظور بررسی «بازتاب مضامین حکمت ها و کلمات قصار نهج البلاغه، در اشعار ناصرخسرو» تدوین گردیده و شامل پنج فصل با عناوین زیر می باشد:فصل اوّل که در آن کلّیات و مفاهیم پژوهش توضیح داده می شود. شامل: مسئله ی پژوهش، پیشینه پژوهی، ابزار و روش تحقیق و نیز مروری بر گردآوری نهج البلاغه، زندگی ناصرخسرو، شرح عقاید و مبانی فکری وی و نیز سبک شعری این شاعر اندیشمند است.فصل دوّم، به جهان بینی و تأکید بر دیدگاه های مشترک امام علی (ع) در نهجالبلاغه و اشعار ناصرخسرو در زمینه ی دنیا و آخرت (مبدأ و معاد) اشاره دارد.فصل سوّم، انسان مداری و تطبیق نظرات امام علی (ع) و ناصرخسرو در مورد فضایل و رذایل اخلاقی و شامل مباحثی چون، زُهد، دادگری، اخلاص، اطاعت خدا، پرهیزگاری، فروتنی، بیم و امید، حقگویی، بخشندگی و ... و نیز نفاق، حسد، مردم آزاری، لجاجت، تنبلی، بدنامی، آزمندی و ... است.فصل چهارم، دین گرایی و تکیه به اصول و فروع دین و جُستاری موشکافانه در اندیشه های همگون امام علی (ع) و ناصرخسرو با تأکید ویژه بر دو مقوله ی عبادات و امامت می باشد.فصل پنجم، معرفت گزینی و توجّه به ابزار کسب شناخت یعنی، علم و فلسفه و سخن (زبان)، و یافتن مشترکات فکری امام علی (ع) و ناصرخسرو در زمینه های یاد شده است.امید آن می رود که این پژوهش بتواند در سایر زمینه های تحقیقاتی مربوط به تأثیر ادب اسلامی و شیعی خصوصاً نهج البلاغه بر ادبیات فارسی، مورد استفاده ی سایر دانش پژوهان قرار گیرد.

این نوشتار بیان پیشینه ی تاریخی مسئله ی معاد و طرح دیدگاه خاص ناصر خسرو در این باب و نقش اسماعیلی بودن وی در اتخاذ این دیدگاه و طرح معاد جسمانی و اثبات آن به عنوان نظر مخالف و قول صحیح در مسئله ی معاد است.

این نوشتار که نگاه گوشه ای به حکمت دو حکیم، محمد بن زکریای رازی و ناصر خسرو قبادیانی می باشد، موضوعی را در درون و بطن خود آشکار می سازد که همان جایگاه دو حکیم از دو منظر فلسفه و کلام، نسبت به مسائل و حقایق هستی می باشد. رازی که خود را از تعلقات دینی رها ساخته و در شناختش از حقایق، عاری از پیش ورزهای اعتقادی و دینی بوده، قطعأ می تواند در جایگاه یک فیلسوفقرار بگیرد. در حالیکه ناصر، بدنبال، اثبات باورهای دینی و اعتقادی خود به دامن عقل و خرد چنگ زده، و دین و عقل را در تلاشی بی امان، همراه ساخته است. بنابراین مشربی را که ناصر در شناخت حقایق از خود بجا گذاشته، همان نگرش یک متکلم است.رازی، عقل و خرد را بزرگترین نعمت خدا می داند، چرا که بیشترین سود را برای بشر به همراه دارد. و بر آن است که باید در هم? امور به آن مراجعه نمود. اما از طرفی ناصر، متأثر از تفکرات مذهبی خود به عقل و خرد سمت و سو می دهد، و او را در خدمت دین قرار می دهد. و بر آن است تا دین را تبیین عقلانی نماید.این نوشتار که از چهار فصل برخوردار می باشد، در فصل دوم و سوم به ترتیب، ضمن اینکه به زندگی و زمانه و آثار رازی و ناصرخسرو اشاره شده است، مقولاتی در باب طبیعیات و مابعدالطبیعه و الهیات و اخلاق به بحث گذاشته شده است. و در فصل چهارم به نتیجه گیری و بررسی مقولات مشترک که از سوی این دو حکیم مطرح شده، پرداخته شده است.

چکیده:دیوان ناصرخسرو یادگار دوران شکوفایی سبک خراسانی در قرن پنجم هجری است. علاوه بر اینکه از نظر هنر شاعری از بهترین نمونه‌های سبک خراسانیاست، از نظر اخلاقی نیز با توجّه به اهتمام شاعر به مسائل اخلاقیارزش فراوان دارد.رساله حاضر در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول مقدماتی در تبیین و تعریف علم اخلاق ، فلسفه اخلاق ، ارتباط اخلاق با علوم دیگر ، اخلاق اسلامی ، معرفی ناصر خسرو و اهمیّت بررسی اخلاقیّات در دیوان ناصر خسرو و چگونگی طرح مضامین اخلاقی در دیوان ناصر خسرو را در بر می گیرد . و در بخش دوم نیز که شامل متن اصلی پایان نامه است انواع رذایل و فضایل اخلاقی همراه با آیات و روایات مربوط و تعریف و توضیحی مختصر و شواهدی از اشعار ناصر خسرو با تحلیلی موجز و مجمل آمده است . تحقیق در مسائل اخلاقی دیوان نشان می دهد که شاعر حکیم به نکوهش رذایل اخلاقی و توصیه به ترک آنها بیشتر توجه کرده است تا به ستایش فضایل اخلاقی و ترغیب به آنها. از میان رذایل هم نکوهش بعضی از آنها مانند طمع و ستم ، مکر ، حسد و ... بیشتر از بقیه مورد توجه شاعر بوده است. درباره فضایل هم چنین سخنی مصداق دارد و ستایش صبر ، شکر ، زهد ، توبه و قناعت به موارد دیگر از نظر تعداد برتری دارد . ناصر خسرو به آیات و روایات مربوط به موضوع مورد نظرش توجه خاصّی دارد. در بعضی موارد بیت ناصر خسرو عین ترجمه آیه یا حدیث است. در اکثر موارد اشاره ای به اقتباس از آیه یا حدیث ندارد بلکه مضمون بیت ما را به این موضوع رهنمون می شود . ولی در موارد اندک، به اقتباس از آیه یا حدیث تصریح کرده است. ما سعی کرده ایم تا حد توان بیشتر آیات و روایاتی را که مورد توجه شاعر بوده برای تبیین موضوع مورد نظر اخلاقی بیاوریم.به نظر می رسد ناصر خسرو از هر فرصتی استفاده می کند تا در شعرش به وعظ و اندرز دادن به مردم بپردازد و مسائل اخلاقی را به آنها گوشزد کند – چیزی که در آثار نثرش خبر چندانی از آن نیست – و در آن قدرت کم نظیری را نشان می دهد . واعظی که علاوه بر تسلّط به موضوع ، قدرت شعر و بیان را نیز در اختیار دارد.

بررسی دقیق و همه جانبه حوادث مهم صدر اسلام و شخصیت‌‌های نقش‌‌آفرین و تأثیرگذار در آن می‌‌تواند بسیاری از ابهامات موجود و تبیین‌‌ها و تفاسیر نادرست ناشی از اختلاف گزارش‌‌های موجود در منابع تاریخی شیعه و اهل سنت را برطرف نماید. به همین جهت رسیدن به یک قضاوت منصفانه در خصوص یک حادثه یا یک شخصیت در صدر اسلام، نیازمند رجوع و بررسی تطبیقی روایاتی است که در منابع مربوط به این دوره یافت می‌‌شود. ابوموسی اشعری به عنوان یکی از مهم‌‌ترین شخصیت‌‌های تاریخی صدر اسلام به واسطه نقشی که در دورهخلفای راشدین مخصوصاً دوره عمر در فتوحات داشته و هم‌‌چنین نقش‌‌آفرینی در حوادث مهم دوره خلافت امام علی مورد توجه و عنایت روایات شیعه و اهل سنت قرار دارد. بررسی این روایات نشان می‌‌دهد که گزارش‌‌های متفاوت و گاه متناقضی درباره شخصیت و عملکرد وی در بسیاری از رویدادهای مهم از جمله جنگ جمل، جنگ صفین و ماجرای حکمیت ازسوی منابع ارائه گردیده است. مسأله اصلی ما در پایان‌‌نامه حاضر، بررسی سیمای ابوموسی اشعری در منابع تاریخی شیعه و اهل سنت و مقایسه گزارش‌‌های موجود در این منابع با یک‌‌دیگر و نقد اجمالی آن‌‌ها، برای دستیابی به سیمایی نزدیک به واقع از این شخصیت تاریخی خواهد

چکیده:تاریخ‌نگاری از دغدغه‌های مهم اندیشمندان سلف بوده است از این روی مورخین، بسیاری از وقایع مهم تاریخی را مضبوط کرده‌اند. با وجود اینکه آنان در ضبط وقایع تاریخی زحمات فراوانی متحمل گشته‌اند، متأسفانه در نگارش تاریخ اندیشه، کوتاهی بزرگی صورت گرفته است، به طوری‌که باید اذعان کرد کتابهای تاریخی، خصوصاً مصادر اولیه از تاریخ اندیشه تهی‌اند.خاندان‌های بزرگی مانند امویان که حدود یک قرن و بنی العباس که قریب به پنج قرن عهده‌دار حاکمیت و خلافت جامعه اسلامی بودند، هر کدام گرایش‌های عقیدتی متفاوتی را داشتند. در درون آنها نیز تفاوتهای عمد? عقیدتی مشهود است، شخصیتی مانند معاویه بن ابی سفیان کاملاً جبری مسلک است و در مقابل، یزید بن ولید بن عبدالملک، خلیفه اموی، خود از مقتدرترین و نامدارترین رهبران فرقه قدریه به شمار می‌آید. همچنانکه عمر بن عبدالعزیز با سران قدریه دوستی عمیقی ایجاد کرده بود. انصاف حکم می‌کند در نسبت دادن عقیده‌ای به یک خاندان تأمل کنیم و گرفتار این اشتباه نشویم که همه آنان دارای عقیده واحد بوده‌اند و نباید عقید? معاویه و یزید بن معاویه را به تمامی امویان تسری داد.خاندان بنی العباس نیز گرایشات متفاوتی داشته‌اند. گاهی تفاوت عقیدتی آنان به اندازه‌ای عمیق می‌شود که نمی‌توان دو خلیفه عباسی را در محدود? فرقه واحد جای داد. شخصیتی مانند منصور عباسی، جبری مسلک، گریزان از مباحث کلامی، علاقمند به اهل حدیث، مخالف سرسخت شیعه خصوصاً شاخه حسنی آن است و با شاکله اصلی شیعه نیز رفتاری خصمانه داشته است. او در مسأل? امامت نظریه‌ای بر خلاف شیعه و حتی اهل سنت مطرح می‌کند و چهارچوب عقیدتی بنی العباس را بر همین اساس پایه‌ریزی می‌کند. در همین خاندان شخصیت بزرگ تاریخی، مأمون عباسی به خلافت می رسد. او متکلمی زبردست، اهل مناظره و مباحثات کلامی است. رفتار او با شیعه کاملاً متفاوت با رفتار خلفای قبلی است تا جایی که امام شیعیان را به عنوان ولی عهد منصوب می‌کند و در زمان خلافتش شیعیان با آسودگی زندگی می‌کنند. او از جبر گریزان و جایگاه عقل را شناخته، قائل به خلق قرآن است. خلفای عباسی با شیعیان خصوصا شاخه حسنی آن رابطه تندی داشته‌اند و با زیدیه همواره در حال جنگ بودند. در مقابل آنان رابطه خوبی با معتزله برقرار کردند و در ادامه حکومتشان یعنی پس از سفاح و در زمان منصور کم کم به تفکر اهل حدیث نزدیک شدند. هر چند ائمه شیعه با بنی العباس در برخی موارد درگیری سیاسی نیز داشته‌اند، اما اختلافات اعتقادی ایشان با خلفای عباسی از اهمیت فراوانی برخوردار است. ائمه شیعه توانستند آراء و اندیشه‌های کلامی اهل بیت را به مردم معرفی کرده علاوه بر این میراث گرانقدری از احادیث اعتقادی برای آیندگان به جای گذاشتند. آنان موفق شدند در مقابل اندیشه‌های مخالف زمانشان،آراء و عقاید اهل بیت را بیان کنند و با تصحیح، رد یا قبول اندیشه‌ها در برابر مخالفین واکنش نشان می‌دادند.

بایزید بسطامی یکی از مشهورترین و برجسته‌ترین عارفان ایرانی است که رد پای سخنان و مقامات او در جای جای متـون عـرفانی و ادبی ما آشـکار است. این مسئله نشان‌دهنده تـأثیر عمیق شخصیت، آرا و اندیشه‌های او بر عرفان و نیز ادبیات عرفانی است. این پژوهش به بررسی و بازشناسی شخصیت و آرای بایزید بسطامی می‌پردازد و به دنبال بررسی تأثیر شخصیت و آرای او در عرفان و خصوصاً ادبیات عرفانی است. از آنجا که بایزید بسطامی از برجسته‌ترین عرفای ایرانی است، باید نقش او در زمینه عرفان مورد بحث و بررسی قرار گیرد؛ تأثیر او در ادبیات عرفانی یکی از این نقش‌هاست. عرفا و شعرای قرون مختلف از سخنان و مقامات بایزید در بیان اندیشه‌های گوناگون خود، استفاده‌های فراوان کرده و از کلام و روایات او در آثارشان، بهره‌ها برده‌اند. در این پژوهش ابتدا شخصیت و اندیشه‌های بایزید بسطامی با استفاده از آثار مختلف در این زمینه، مورد بحث قرار گرفت و سپس آثار مختلف عارفان و شاعران گوناگون بازنگری شد و در آخر، نوع تأثیر سخنان و آرای بایزید بر این شاعران و عارفان، به ترتیب بیان گردید. می‌توان گفت برخی از آنان برای آوردن مطلبی علمی در زمینه عرفان، از سخن و یا اندیشه بایزید استفاده کرده و حتی دست به تفسیر و شرح سخنان او زده‌اند و برخی دیگر، در زمینه عرفان عملی و شیوه سیر و سلوک از سخنان و مقامات او بهره برده و در آثار علمی و ادبی خود، نام و سخن او را درج نموده‌اند. تأثیر شخصیت و اندیشه‌های بایزید بر عارفان و شاعران مختلف، گوناگون است؛ او بر برخی عرفا تأثیر بیشتری و بر برخی دیگر تأثیر کمتری گذاشته است. برخی از یک اندیشه بایزید بهره برده و برخی دیگر از اندیشه‌ها و سخنان مختلف او استفاده کرده‌اند؛ برخی او را به شدت ستایش کرده و برخی سخنان و اندیشه‌های او را مورد انتقاد قرار داده‌اند. در این پژوهش سعی شده است تمامی این نکات بررسی شود و تأثیرات مختلف شخصیت و آرای بایزید، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.